„Dwadzieścia lat temu zawarłam cywilne małżeństwo z rozwodnikiem. Mąż miał wcześniej ślub kościelny. Ja byłam panną. Ponieważ jego żona zmarła trzy lata temu i według Kościoła teraz małżonek jest wdowcem, prosiłam go, aby zawarł ze mną „cichy” ślub kościelny. Małżonek nie chce się zgodzić. Mówi, że „ślubował mi raz w USC i drugi raz nie będzie powtarzał”. Jesteśmy katolikami. Co mam robić?"

Teresa

Uważnienie nieważnego małżeństwa

Katolicy, zawierając kontrakt cywilny, wyrazili wolę zawarcia małżeństwa (kan. 1057 Kodeksu prawa kanonicznego), ale nie w taki sposób, jak wymaga od nich ustawodawca kościelny, czyli bez zachowania formy prawnej, której przestrzeganie konieczne jest do ważności małżeństwa (kan. 1108-1120, 1127 KPK). Mężczyzna nie mógł również zawrzeć małżeństwa uznanego przez Kościół za ważne, gdyż w momencie wyrażania zgody małżeńskiej w USC był związany przeszkodą małżeńską (kan. 1083-1094 KPK). Wcześniej zawarł ważne małżeństwo, którego skutkiem było istnienie węzła małżeńskiego między nim i pierwszą żoną w chwili wyrażenia woli zawarcia małżeństwa z drugą żoną, „cywilną”. Sformułowana przez Teresę i jej męża zgoda małżeńska w USC nie mogła być skuteczna i nie powstał między nimi węzeł małżeński (kan. 1134 KPK). Nie zawarli ważnego małżeństwa.

Ponieważ pierwsza żona zmarła, przeszkoda w sposób naturalny ustała. Od tego momentu Teresa może zawrzeć ważne małżeństwo kościelne ze swoim „cywilnym” mężem. Na przeszkodzie stoi jednak upór męża.

Opisany problem można rozwiązać, występując o łaskę sanatio in radice, czyli uważnienia w zawiązku nieważnego małżeństwa. Jeśli strona lub strony katolickie wyrażą zgodę małżeńską w sposób pewny (np. w USC albo w kościele innego związku wyznaniowego bez dyspensy od formy kanonicznej), wtedy powinny ponowić swoją zgodę w formie wymaganej przez Kościół katolicki. Gdy z jakichś powodów nie może się to dokonać, bo np. jedna ze stron nie widzi takiej potrzeby albo strony boją się zniesławienia, można zwrócić się z prośbą do biskupa diecezjalnego (przeważnie) lub Stolicy Apostolskiej o uważnienie nieważnego małżeństwa (nawet bez wiedzy jednej ze stron nieważnego małżeństwa). Czyni się to przeważnie za pośrednictwem własnego proboszcza lub miejscowej kurii biskupiej (kan. 1156-1165 KPK).

Władza kościelna może uważnić każde małżeństwo, które „potencjalnie”, przy dobrej woli stron, mogłoby w chwili udzielania łaski zostać zawarte w Kościele katolickim. Może to uczynić, nawet gdy istnieje przeszkoda małżeńska, od której możliwe jest udzielenie dyspensy (jak np. małżeństwo strony katolickiej z nieochrzczoną). Wolno uważnić małżeństwo, tylko gdy wcześniej wyrażona zgoda trwa u obydwu stron w chwili udzielania łaski sanatio in radice (nie została odwołana) i nie jest obarczona defektem. Musi być też prawdopodobne, że obydwie strony chcą utrzymać małżeństwo. Łaski nie udziela się, gdy np. jedna ze stron popadła w chorobę psychiczną lub nałóg, na skutek których nie jest w stanie wypełnić istotnych obowiązków małżeńskich.

Od chwili wydania decyzji (dekretu) o uważnieniu nieważnego małżeństwa istniejąca zgoda małżeńska, która wcześniej nie była w stanie wywołać skutku, jakim jest zawarcie ważnego małżeństwa, teraz stwarza małżeństwo. Innymi słowy, nieważne małżeństwo staje się tak samo ważne, jak każde inne zawarte w kościele przy zachowaniu warunków wymaganych do ważności. Strona wierząca może przyjmować sakramenty.

Ks. dr hab. Tomasz Jakubiak, prof. AKW

„tak rodzinie” Rok 2022, nr 11(185), s. 40.

Tekst przekazany Redakcji do druku w miesięczniku „tak rodzinie”. Ukazał się drukiem w numerze „tak rodzinie” Rok 2022, nr 11(185), s. 40. Prawa wydawnicze do tekstu, w tym do publikowania i rozpowszechniania w jakimkolwiek zakresie, posiada Wydawnictwo Sióstr Loretanek w Warszawie przy ul. Żeligowskiego 16/20, 04-476 Warszawa.